ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΜΑΚΕΔΟΣ 10+1 ερωτήσεις στον Ιστορικό Τέχνης...
- Admin
- Oct 14, 2016
- 8 min read
Από τότε που καθιερώθηκε η ιστορία της τέχνης στον επιστημονικό κλάδο μελέτης των προϊόντων εικαστικής παραγωγής, ο ρόλος του ιστορικού της τέχνης προσαρμόστηκε στις εκάστοτε απαιτήσεις για την ανάγκη της κοινωνικής πραγματικότητας.
Ο ιστορικός της τέχνης, σαν ερευνητής πλέον, είναι επιφορτισμένος με την μελέτη, την ερμηνεία των έργων τέχνης, τη σύνδεσή τους με το ιστορικό και κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο γεννήθηκαν, καθώς και την μελέτη της πρόσληψής τους τόσο από το σύγχρονο όσο και το μεταγενέστερο κοινό. Οφείλει λοιπόν ένα έργο τέχνης να το εξετάζει συγχρονικά και διαχρονικά, σε συνδυασμό με τα ευρύτερα συμφραζόμενα. Με αυτό το τρόπο η έρευνα του πρέπει να λαμβάνει γνώση τόσο των κοινωνικών, πολιτικών, οικονομικών, ιδεολογικών συνθηκών, όσο και των ιδεολογιών της κοινωνικής τάξης και της εποχής που εξετάζει. Η ιδεολογία, που είναι άμεσα συνδεδεμένη με την κοινωνία και τις οικονομικές, πολιτικές, πολιτισμικές εξελίξεις, εκφράζει μια συγκεκριμένη τάξη, ομάδα, σύνολο, επιτρέποντας την ερμηνεία όλων των προϊόντων της καλλιτεχνικής παραγωγής.
Απαντήσεις και οποιεσδήποτε απορίες σχετικά με την τέχνη σαν πολιτισμική πράξη, τρόπο έκφρασης, φιλοσοφία, ακόμα και δυνατότητα οικονομικής επένδυσης, μας δίνει στην παρακάτω ενδιαφέρουσα συνέντευξη ο Ιστορικός Τέχνης κ. Βασίλειος Μακέδος.
1. Ποια ήταν η πρώτη φορά στη ζωή σου που είπες στον εαυτό σου, «εγώ θα ασχοληθώ με αυτό» (ιστορία της τέχνης) και τι σε ώθησε να το πεις.
Είναι αλήθεια ότι το «εγώ θα κάνω αυτό» το είπα στον εαυτό μου σχετικά αργά (και στους δικούς μου ανθρώπους πολύ αργότερα). Ήταν στο τέλος του πρώτου έτους στο πανεπιστήμιο που αποφάσισα ότι η κατεύθυνση «Ιστορία της Τέχνης» είναι αυτό που με εκφράζει, μέχρι τότε η αρχαιολογία ήταν το αντικείμενο με το οποίο σχεδίαζα να ασχοληθώ. Επίσης αλήθεια είναι ότι και η αφορμή για να αποφασίσω κάτι τέτοιο ήταν ασυνήθιστη. Την χαρακτηρίζω έτσι γιατί δεν ήταν ένα έργο από αυτά που συνηθίζουμε να εντάσσουμε στη λεγόμενη «μεγάλη» ζωγραφική, ούτε ήταν ένα βιβλίο ιστορίας της τέχνης από τα δεκάδες που υπήρχαν στη βιβλιοθήκη της σχολής – και για να είμαι ειλικρινής δεν τα έδινα και μεγάλη σημασία- όπως θα ήταν αναμενόμενο. Αφορμή αποτέλεσε η γνωριμία μου με την ιστορία του κινήματος Dada. Όταν κατάφερα να ξεπεράσω την πρώτη εντύπωση (σίγουρα αρνητική αρχικά) που δημιουργούν τα έργα dada και να προσεγγίσω την ιδεολογική τους βάση, ανακάλυψα ένα νέο κόσμο, έναν μαγευτικό νέο κόσμο του οποίου η τέχνη είναι η πρώτη του ουσία αλλά και ο καταλύτης της εξέλιξης του. Με έκανε να δω ότι η τέχνη έχει να διηγηθεί πολλές ιστορίες, πολύ πέρα από τις δύο κυρίαρχες (εννοώ την Αναγέννηση και την κλασική αρχαιότητα) αλλά εξίσου ζωντανές και όμορφες.
2. Ποια είναι η ερμηνεία και η σύνδεση της ιστορίας της τέχνης με την πραγματικότητα που βιώνουμε καθημερινά.
Ξέρεις κάτι; Πίσω από αυτήν την ερώτηση κρύβεται μια απολύτως λανθασμένη παραδοχή. Προσπαθώντας να ανιχνεύσουμε σύνδεση ανάμεσα στην καθημερινότητά μας και την τέχνη, ουσιαστικά αντιμετωπίζουμε την τέχνη και τα δημιουργήματά της ως κάτι ξεχωριστό και παράλληλα τελείως αποκομμένο από την καθημερινή μας εμπειρία. Θεωρώ ότι αυτό είναι λάθος, η τέχνη δεν είναι ένα ξένο, στεγανό σύστημα που δεν επηρεάζεται από τη ζωή και την κοινωνία μέσα στην οποία δημιουργείται αλλά και δεν τα επηρεάζει. Δεν μπορώ να βρω συνδέσμους ανάμεσα στην καθημερινότητα και την τέχνη γιατί η τέχνη είναι μέσα στην καθημερινότητα, αναπόσπαστο κομμάτι της, σε κάθε μας ημέρα σε κάθε ώρα της ημέρας υπάρχουν γύρω μας νησίδες τέχνης που μας καλούν να τις αντιμετωπίσουμε, σε εμάς απομένει να τις αντιληφθούμε και να επιδιώξουμε μια ειλικρινή επαφή μαζί τους. Υπό αυτήν την έννοια η ερμηνεία και η σύνδεση της ιστορίας της τέχνης με την πραγματικότητα επικεντρώνεται στην αντίληψη ότι καθημερινά, με τον ένα ή τον άλλον τρόπο, δημιουργούμε ιστορία. Αντιλαμβανόμενοι αυτό αρχικά, μπορούμε έπειτα να δούμε το παρελθόν, την ιστορία που δημιούργησαν άνθρωποι πριν από εμάς να την κατανοήσουμε, να προσπαθήσουμε να την ερμηνεύσουμε – σύμφωνα πάντοτε με τις δικές μας παραδοχές και βασιζόμενοι στα δικά μας υποκειμενικά κριτήρια – και ίσως σε ένα τελικό στάδιο να διδαχθούμε από αυτήν.
3. Πιστεύεις πως ο πολιτισμός έχει αλληλένδετη σχέση με την τέχνη και γιατί?
Ναι, θα μπορούσα να παραλληλίσω τις δύο αυτές έννοιες με συγκοινωνούντα δοχεία που το ένα τροφοδοτεί και επηρεάζει το άλλο. Νομίζω ότι χρησιμοποίησες τις ιδανικές λέξεις «αλληλένδετη σχέση». Ο πολιτισμός, ως ευρύτερη έννοια, εμπεριέχει την τέχνη ως προϊόν της ανθρώπινης δημιουργίας και μάλιστα θα μπορούσα να πω ότι η τέχνη κατέχει δεσπόζουσα θέση ανάμεσα στα συστατικά του πολιτισμού καθώς αποτελεί την «ευγενέστερη εκδήλωση της ανθρώπινης ενέργειας» όπως θα έλεγε και ο Gombrich.
4. Ποια η αντιμετώπιση του κοινού απέναντι στην τέχνη στην Ελλάδα της κρίσης.
Είναι γεγονός ότι η κρίση έχει επηρεάσει βαθιά και την τέχνη στην χώρα μας, τόσο σε επίπεδο παραγωγής όσο και σε επίπεδο πρόσληψης. Είναι κάτι τελείως φυσιολογικό καθώς όπως αναφέρθηκε και πριν η τέχνη είναι μέσα στη ζωή μας, στην καθημερινότητα μας, δεν θα μπορούσε λοιπόν να μην επηρεαστεί. Και ξέρεις ποιο είναι το χειρότερο; Το είδος της κρίσης. Χαίρομε που στην ερώτησή σου το επίθετο «οικονομική» δεν συνόδευε τη λέξη «κρίση». Σίγουρα είμαι ένα από τους πιο αδαείς όσον αφορά την ανάλυση οικονομικών όρων, είμαι όμως από αυτούς που πρεσβεύουν ότι η κρίση στη χώρα μας δεν είναι μόνο ή κυρίως οικονομική. Δυστυχώς πριν και πάνω από αυτό είναι κρίση ηθικής, είναι κρίση ταυτότητας, είναι κρίση πνευματική. Επηρεαζόμενη η τέχνη τόσο πολύ ώθησε και το κοινό σε κάτι αντίστοιχο. Πραγματικά λυπάμαι πολύ αλλά δεν μπορώ να σου πω (όπως κάνουν πολλοί) ότι η κρίση έχει στρέψει τον κόσμο στην τέχνη και ότι αυτή πια ανθεί. Μπορώ να σου πω ότι μέσα στην κρίση γίνονται πράγματα που ίσως να μην γίνονταν σε άλλη περίπτωση (και ίσως αυτό αποτελεί το αισιόδοξο μήνυμα) από το σημείο αυτό όμως και έπειτα υπάρχει ακόμη πολύς δρόμος. Άσε που όσο και αν δεν θέλουμε να το παραδεχθούμε οι παροικούντες την Ιερουσαλήμ της τέχνης η ευθύνη δεν είναι του κοινού αλλά των δημιουργών. Θεωρώ ότι αν ξεπεράσουν το σοκ της κρίσης και δημιουργήσουν με ένταση και πάθος, το κοινό θα ανταποκριθεί, τουλάχιστον για αυτό έχει αρκετά παραδείγματα να μας προτείνει η ιστορία της τέχνης.
5. Υπάρχουν ακόμα συλλέκτες/αγοραστές έργων? Γεννούνται ευκαιρίες για μια καλή επένδυση με την αγορά ενός έργου σήμερα?
Θα μου επιτρέψεις να απαντήσω πρώτα στο δεύτερο σκέλος της ερώτησής σου και να σου πω ένα κατηγορηματικό ναι. Η τέχνη συνδυάζει την αγωγή της ψυχής, την ευχαρίστηση της ψυχής με αυτό που ονόμασες «καλή επένδυση». Υπάρχουν ευκαιρίες και θα τολμούσα να πω, περισσότερες από ότι πριν από πέντε - έξι χρόνια. Αρκεί κάποιος να τις αναζητά και να μην βιάζεται. Ένα καλό παράδειγμα αποτελούν τα ηλεκτρονικά πωλητήρια έργων τέχνης που υπάρχουν στο διαδίκτυο είναι μια καλή λύση για κάποιον που θα ήθελε να κάνει μια τέτοια επένδυση μιας και πολλά από αυτά προσφέρουν ποιότητα εφάμιλλη των gallery. Όσον αφορά τους συλλέκτες/αγοραστές, ναι υπάρχουν ακόμη, είναι βέβαια πολύ λιγότεροι, είναι όμως σίγουρα εκλεκτικότεροι και πιο απαιτητικοί και αυτό το τελευταίο νομίζω ότι είναι μια πολύ θετική εξέλιξη.
6. Καλλιτέχνες/δημιουργοί σε περίοδο οικονομικής κρίσης. Πόσο τους έχει επηρεάσει στη ζωή τους και αν αυτό φαίνεται στα έργα τους.
Και πάλι επανερχόμαστε σε αυτό που λέγαμε πριν ότι η τέχνη είναι μέσα στη ζωή απόλυτα ενταγμένη οπότε ούτε οι καλλιτέχνες μένουν ανεπηρέαστοι από την κρίση. Δυστυχώς τους επηρεάζει και μάλιστα βαθιά και σε πολλά επίπεδα, ένα εκ των οποίων είναι και το οικονομικό. Σίγουρα άλλες δυνατότητες είχε ένας καλλιτέχνης το 2008 και με περισσότερη άνεση αφιερώνονταν στη δημιουργία απ’ ότι ο ίδιος σήμερα. Στο συγκεκριμένο τομέα όμως θέλω να παραμένω αισιόδοξος, η κρίση αποτελεί πρόκληση για έναν καλλιτέχνη, έχει τη δυνατότητα να την αντιμετωπίσει και να παράξει έργα που σε επίπεδο ποιότητας (μιας και αυτό είναι που ενδιαφέρει στην τέχνη) να είναι άρτια, εφάμιλλα και γιατί όχι καλύτερα από αυτά που δημιουργούνταν πριν από λίγα χρόνια.
7. Όταν σε προσεγγίζει ένας καλλιτέχνης, ποιες είναι απαραίτητες προϋποθέσεις και οι προδιαγραφές σου για να αναλάβεις την επιμέλεια και το στήσιμο της έκθεσης του?
Τα περισσότερα εγχειρίδια επιμέλειας τέχνης συμφωνούν ότι η όλη προσπάθεια δημιουργίας μιας έκθεσης κρίνεται από το αποτέλεσμα, από την αρτιότητα της έκθεσης και την αποδοχή που αυτή θα έχει από το κοινό. Μπορεί να ακουστεί πολύ τεχνοκρατικό αλλά συμφωνώ απόλυτα με αυτά. Βέβαια η «αρτιότητα» και η «αποδοχή» είναι δυο πολύ όμορφες λέξεις που πολύ δύσκολα επιτυγχάνονται. Εξαρτώνται από ένα πλήθος παραγόντων πολύ διαφορετικών σε κάθε συνεργασία. Να γίνω όμως λίγο πιο συγκεκριμένος, υπάρχει ένα σταθερός παράγοντας που αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση συνεργασίας με κάποιον καλλιτέχνη: το να βάζει την τέχνη πάνω από τον εαυτό του και την προσωπική του δημιουργία, αυτό και μόνο αποτελεί μια πολύ καλή βάση για να ξεκινήσει μια συνεργασία.
8. Στην Ελλάδα έχουμε τον Αρχαιολογικό Τουρισμό. Πιστεύεις πως υπάρχουν οι βάσεις για να δημιουργήσουμε και καλλιτεχνικό τουρισμό?
Αυτή είναι πραγματικά μια πολύ δύσκολη ερώτηση. Θα ήθελα πολύ να απαντήσω ελαφριά τη καρδία καταφατικά αλλά δεν είναι τόσο εύκολο. Δεν είναι θέμα καλλιτεχνών μόνο, έχω την εντύπωση ότι από ανθρώπινο δυναμικό δεν στερούμε ως χώρα, όλοι μας θα μπορούσαμε να σκεφτούμε μερικά ονόματα που αξίζουν της προσοχής μας, θα αποφύγω να αναφέρω συγκεκριμένους γιατί σίγουρα κάποιους θα αδικήσω και δεν το θέλω. Πέρα από αυτό όμως είναι και θέμα υποστήριξης ενός τέτοιου εγχειρήματος. Το να επιζητά μια χώρα δημιουργία καλλιτεχνικού τουρισμού σημαίνει ότι ζητά ολομέτωπη αντιμετώπιση του θέματος και αγαστή συνεργασία κράτους και ιδιωτών. Νομίζω ότι η όλη ιστορία της μετατροπής του πρώην εργοστασίου ΦΙΞ σε Εθνικό Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης δεν αφήνει πολλά περιθώρια αισιοδοξίας. Ίσως θα ήταν καλό πάντως να κρατήσουμε την έννοια «καλλιτεχνικός τουρισμός» σε επίπεδο στοχοθεσίας.
9. Πως σχολιάζεις αυτό που είπε κάποτε ο Άγγελος Τερζάκης, πως «δεν υπάρχει μεγάλη τέχνη, παρά μόνο μεγάλοι καλλιτέχνες»?
Θα έλεγα ότι έχει δίκιο. Πράγματι, οι μεγάλοι καλλιτέχνες δημιουργούν τη μεγάλη τέχνη. Για να υπάρξει τέχνη πρέπει να τη δημιουργήσουν άνθρωποι με όραμα και επιμονή. Θεωρώ ότι υπό αυτή την έννοια διατύπωσε κάτι τέτοιο ο Τερζάκης. Πέρα από αυτό, αξίζει της προσοχής μας ο πληθυντικός αριθμός που χρησιμοποιεί όταν αναφέρεται στους δημιουργούς. Δεν μιλά για έναν καλλιτέχνη, πώς θα μπορούσε άλλωστε να κάνει κάτι τέτοιο; Κανένας μεμονωμένος καλλιτέχνης όσο διάσημος και αν είναι δεν μπορεί μόνος του να αντιπροσωπεύσει ολοκληρωτικά την έννοια της τέχνης πόσο δε μάλλον να την εκπροσωπήσει. Οι μεγάλοι καλλιτέχνες αντιμετωπίζονται από τον Τερζάκη σας ψηφίδες που η κάθε μία σε συνδυασμό αλλά και σε απόλυτη εξάρτηση από τις άλλες δημιουργούν τα ψηφιδωτό της μεγάλης τέχνης.
10. Θα ήθελες να αναφερθείς σε κάποιους καλλιτέχνες που συνεργάστηκες και αποτέλεσαν σταθμό στην μετέπειτα πορεία σου, καθώς και σε καλλιτέχνες που θα ήθελες να συνεργαστείς μαζί τους?
Αυτή και αν είναι δύσκολη ερώτηση. Μιλώντας απόλυτα ειλικρινά δεν μπορώ να ξεχωρίσω κάποιον. Σίγουρα υπήρξαν καλές και λιγότερο καλές συνεργασίες, όλες τους όμως μου προσέφεραν κάτι ξεχωριστό, κάτι που επηρεάζει με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, την μετέπειτα πορεία και εξέλιξη. Για αυτό ακριβώς το λόγο θα σου πω ότι οι συνεργασίες με το μεγαλύτερο ενδιαφέρον για εμένα είναι οι ομαδικές εκθέσεις. Αυτό μπορεί να ακούγεται περίεργο (σε συναδέλφους σίγουρα τρομακτικό) αλλά όταν συνεργάζεσαι με πολλούς ανθρώπους ταυτόχρονα σου δίνεται η ευκαιρία να ανακαλύψεις και να πάρεις από τον καθένα το καλύτερο κομμάτι του, και είμαι βέβαιος ότι όλοι τους έχουν θετικά κομμάτια να προσφέρουν. Αυτό αποτελεί ίσως και το σημαντικότερο κέρδος που μπορεί να αποκομίσει ένα επιμελητής από τις συνεργασίες του. Όσον αφορά τους καλλιτέχνες με τους οποίους θα ήθελα να συνεργαστώ πάλι δεν θα αναφέρω ονόματα και αυτό γιατί πολλές φορές το γνωστό όνομα δημιουργεί προσδοκίες υπέρμετρες που τις περισσότερες φορές η συνεργασία τις διαψεύδει. Επιδιώκω να συνεργάζομαι με άτομα που εκτός από την τέχνη τους έχουν να προσφέρουν και το ήθος τους. Θεωρώ ότι το ήθος σε έναν καλλιτέχνη είναι το βασικό ειδοποιό χαρακτηριστικό που τον διαφοροποιεί από τη μάζα τόσο ως δημιουργό όσο και ως άνθρωπο.
10+1. Ο Γάλλος συγγραφέας Jean de La Fontaine κάποτε είχε πει «ο καθένας δίνει όση μπορεί πραγματικότητα στα όνειρα του. Ο άνθρωπος είναι ψυχρός όπως ο πάγος προς την αλήθεια, και θερμός όπως η φωτιά προς το ψέμα». Πες μου ένα τρελό όνειρο που έχεις ή μια επιθυμία? (και ας μην πραγματοποιηθεί ποτέ)
Ένα τρελό όνειρό μου ή επιθυμία; Να μπορέσω κάποτε να ζωγραφίσω (γέλια). Εντάξει αστειεύομαι, νομίζω ότι αυτό ξεφεύγει από τη σφαίρα του τρελού ονείρου και αγγίζει την επιστημονική φαντασία καθώς δεν μπορώ ούτε τοίχο να βάψω σωστά. Καταλαβαίνεις πόσο ζηλεύω τους καλλιτέχνες έτσι; Ας σοβαρευτούμε όμως. Θα ήθελα να γνωρίσω καλύτερα μορφές τέχνης που ξεφεύγουν από την ευρωκεντρική μορφή που έχουμε συνηθίσει. Η τέχνη της Άπω Ανατολής και η αφρικανική τέχνη είναι μέρη της τέχνης και της ιστορίας της εξαιρετικά όμορφα και ενδιαφέροντα που θα ήθελα πολύ να τα πλησιάσω. Μπορεί να μην μοιάζει τόσο «τρελό» το όνειρο αυτό αλλά πίστεψέ με για εμένα είναι, άσε που αποτελεί εγχείρημα αρκετά δύσκολο όταν επιδιώκεται η ολιστική γνωριμία με τόσο «εξωτικές» μορφές τέχνης.
Comments